W 1968 roku na Woli odbyło się Biennale Rzeźby w Metalu. Rzeźby, które wtedy powstały – w tym słynną „Żyrafę” – można dziś oglądać na skwerze im. płk. Zdzisława Kuźmirskiego-Pacaka. Wiosną 2023 roku, z okazji 55. rocznicy Biennale, Wolskie Centrum Kultury zainicjowało projekt „Skwer Rzeźby na Woli”, podczas którego przez kilka miesięcy na skwerze i wokół niego odbywały się warsztaty, spacery, dyskusje i wystawy.
W 1968 roku odbyło się I Biennale Rzeźby w Metalu. Wydarzenie, którego komisarzem był rzeźbiarz Władysław Dariusz Frycz, było wyraźnie inspirowane Biennale Form Przestrzennych organizowanym od 1965 roku w Elblągu przez Gerarda Blum-Kwiatkowskiego. W Elblągu artystki i artyści zapraszani przez Galerię EL tworzyli formy przestrzenne we współpracy z robotnikami Zakładów Mechanicznych Zamech. Podobna współpraca na styku sztuki, nauki i przemysłu cechowała I Sympozjum Artystów i Naukowców „Sztuka w zmieniającym się świecie”, które odbyło się w 1966 roku w Puławach z inicjatywy Jerzego Ludwińskiego. Warszawskie Biennale mogło czerpać z tych wzorów, ale było pierwszą tego rodzaju imprezą w Warszawie, w której ze względu na stołeczny charakter kontrola nad sztuką w przestrzeni publicznej była prawdopodobnie znacznie większa niż w małych, peryferyjnych ośrodkach przemysłowych. W efekcie Biennale po raz pierwszy stanęły na warszawskich ulicach niefiguratywne formy przestrzenne.
Podobnie jak w Elblągu, artystki i artyści uczestniczący w Biennale Rzeźby w Metalu współpracowali z załogami zakładów przemysłowych. W ramach współpracy robotniczo-artystycznej rzeźbiarki i rzeźbiarze mogli skorzystać z zaplecza technicznego i fachowej pomocy osób pracujących w stołecznych fabrykach, w tym około 20 z samej Woli, takich jak Fabryka Wyrobów Precyzyjnych im. gen. Świerczewskiego, Warszawskie Zakłady Budowy Urządzeń Przemysłowych im. Ludwika Waryńskiego oraz Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka, które objęły patronat nad wydarzeniem (spoza Woli warto wymienić chociażby FSO Żerań czy Hutę Warszawa). Zakłady przekazały artystkom i artystom metalowy złom. W sposób, który dziś nazwać można upcyklingiem, powstało 60 dużych obiektów; 17 z nich przetrwało do dziś na skwerze im. płk. Kuźmierskiego-Pacaka – Skwerze Rzeźby na Woli.
Historia rzeźb stworzonych z materiału z odzysku sama domaga się dziś odzyskania. Rzeźby przez lata popadały w niełaskę, najpierw jako „niezrozumiałe” abstrakcyjne formy, później – jako dziedzictwo PRL. Niszczały z braku odpowiedniej konserwacji, były przestawiane i przemalowywane, a większość z nich zaginęła, być może rozkradziona na złom. Przemiany złomu w dzieła sztuki i na powrót w złom skłaniają do postawienia pytań o kwestie upcyklingu i recyklingu w kontekście zarówno obiegu sztuki, jak przemian społecznych, klimatycznych i gospodarczych, od dizajnu regeneratywnego do gospodarki cyrkularnej.
Projekt „Skwer Rzeźby na Woli” problematyzował te kwestie w dwóch wymiarach. Pierwszy dotyczy historii rzeźb z Biennale ujętej przede wszystkim przez pryzmat pamięci społecznej i historii mówionej – prezentowane były fotografie i wspomnienia zebrane w trakcie kilkumiesięcznych badań zespołu Sympozjum Artystyczno-Badawczego. Drugi wymiar to współczesne nawiązania i reinterpretacje: rzeźby stworzone ze złomu rowerowego i elektronicznego, subiektywne mapy przestrzeni skweru, opisy rzeźb i ich otoczenia kreślone z różnych perspektyw i przez pryzmat różnych zmysłów, czyli materiały powstałe w ramach warsztatów i innych wydarzeń składających się na Sympozjum Artystyczno-Badawcze.
Zestawienie wspomnień i archiwaliów z efektami współczesnych praktyk (post)artystycznych rzuca nowe światło na odzyskiwanie przedmiotów, przestrzeni i narracji. Jak przez 55 lat zmienił się stosunek użytkowniczek i użytkowników przestrzeni publicznej do znajdujących się w niej abstrakcyjnych rzeźb? Jak nietypowe obiekty zrosły się z lokalną tożsamością? Jak zapisały się w pamięci społecznej? Z jakimi emocjami się dziś wiążą i jaka jest ich rola w przyszłości? Wypowiedzi mieszkanek i mieszkańców wskazują, że rzeźby do dziś potrafią wzbudzać emocje, skłaniać do zastanowienia i współkształtować krajobraz wokół siebie.
Osoby eksperckie: Marta Baranowska, Malina Dąbrowska, Katarzyna Jedynak, Adam Kadenaci, Bogna Kietlińska, Łukasz Krajewski, Stanisław Łubieński, Martyna Miller, Michał Mioduszewski, Valeria Mostenets, Michał Pałgan, Weronika Parfianowicz, Karolina Pawelczyk, Dorota Porowska, Agata Pyzowska, Konrad Schiller, Natalia Sędek, Łukasz Strzelczyk, Agnieszka Zalotyńska.
Laureatki i laureaci konkursu „Żyrafa wzywa!”: Joanna Klikowicz, Agata Redlicka, Konrad Trzeszczkowski
Zespół badawczy: Adam Kadenaci, Klara Lewandowska, Weronika Siemińska
Autorzy projektu: Hanna Sabat, Xawery Stańczyk
Promocja i komunikacja wizualna: Paweł Gawroński, Filip Jakubik, Natalia Sędek, Maciej Zawadzki
Projekt „Skwer Rzeźby na Woli” był finansowany ze środków Miasta Stołecznego Warszawy w ramach Funduszu Edukacji Kulturalnej.
20.05 Otwarcie Skweru Rzeźby na Woli – spacer historyczny z Konradem Schillerem, wycieczka tramwajowa z Michałem Mioduszewskim, pilates na trawie i animacje sąsiedzkie
23.05 Nie tylko żyrafy. Międzygatunkowy warsztat artystyczny / Agata Pyzowska
14.06 Wielozmysłowe badanie rzeźb – wykład i warsztat / Bogna Kietlińska
17.06 Heavy metal – rodzinne warsztaty rzeźbiarskie / Karolina Pawelczyk
17.06 Black metal – warsztaty rzeźbiarskie dla dorosłych / Karolina Pawelczyk
2.07 Spacer przyrodniczy / Stanisław Łubieński
05.07 Rzeźbienie ciałem. Działanie ruchowe / Adam Kadenaci, Natalię Sędek
11.07 Alfabet rzeźby samochodowej. Warsztaty literackie / Łukasz Krajewski
13.07 Skromna obfitość, publiczny luksus, dobre życie w mieście dla wszystkich. Wykład i pokaz filmu „Obfitość” (Abundance) / Weronika Parfianowicz, Malina Dąbrowska
19.07 Spacer „Od żyrafy Pana Frycza do syrenki Pana Picasso” / Michał Mioduszewski
10.08 Obserwacja statystyczna / Dorota Porowska
16.08 Kopiec: Rzeźba braku, rzeźba oddania, rzeźba troski / Martyna Miller
27.08 Z Żyrafą do Raju. Spacery po Skwerze Rzeźby na Woli i Parku Rzeźby na Bródnie / Łukasz Strzelczyk, Michał Mioduszewski, Valeria Mostenets
9.09 Tropem Żyrafy. Spacery po Pradze i Woli / Michał Mioduszewski
12.09 Narysuj Skwer. Spacer badawczy / Marta Baranowska, Agnieszka Zalotyńska
27.08 Z odzysku. Biennale Rzeźby w Metalu 55 lat później – otwarcie wystawy
28.09 Sympozjum Artystyczno-Badawcze „Skwer Rzeźby na Woli. Historie – Topografie – Ekologie”
11.10 Nocny spacer po Skwerze Rzeźby na Woli / Hanna Sabat
13.10 KONSTELAkCJE. Performatywne działania ruchowe / Agata Redlicka
14.10 Weź sobie rzeźbę. Warsztat intuicyjnego pisania / Joanna Klikowicz
Sympozjum Artystyczno-Badawcze „Skwer Rzeźby na Woli. Historie – Topografie – Ekologie”:
Obserwacje międzygatunkowe:
KLIKNIJ
Rekonstrukcje rzeźb:
Wspomnienia:
KLIKNIJ
Archiwalne fotografie z katalogu Biennale:
KLIKNIJ
Archiwalne fotografie – Wolskie Regionalia:
KLIKNIJ
Skany 3d:
Wybrane teksty literackie:
KLIKNIJ
Mapy Skweru:
Rozmowa z Hanną Sabat i Xawerym Stańczykiem o otwarciu Skweru Rzeźby na Woli w Culture.pl:
KLIKNIJ