Głównym zadaniem domów kultury jest zwiększanie uczestnictwa w kulturze wśród mieszkańców i mieszkanek. Większość instytucji realizuje go poprzez organizację wydarzeń kulturalnych, w których społeczność lokalna może uczestniczyć jako widz oraz realizację działań edukacyjnych, podczas których mieszkańcy i mieszkanki mogą zdobyć nowe umiejętności.
W ostatnich latach cześć domów kultury zaczyna poszerzać swoją misję. Coraz częściej zaczynają wspierać oddolne inicjatywy mieszkańców i mieszkanek. Relacja między instytucją a społecznością lokalną zostaje tutaj odwrócona. To mieszkańcy i mieszkanki organizują i prowadzą wydarzenia dla innych osób w ramach wolontariatu, a dom kultury wykorzystuje swoje zasoby (pracowników, pomieszczenia, sprzęt, budżet), żeby im pomóc. Instytucje w coraz większym stopniu wsłuchują się w potrzeby mieszkańców i uwzględniają je w swoich działań. Do niedawna jedną z niewielu platform badania oczekiwań mieszkańców była ewaluacja działań edukacyjnych i wydarzeń kulturalnych. Obecnie część domów kultury zaczyna korzystać z nowych narzędzi włączania mieszkańców we współdecydowanie – konsultacji społecznych, badania potrzeb czy Rady Programowej. Instytucje coraz częściej stoją “na dwóch nogach” – zapewniają społeczności lokalnej dostęp do oferty kulturalnej o wysokiej jakości (ten nurt nazywamy roboczo działaniami “od góry”) oraz uwzględniają różnorodne potrzeby mieszkańców w swojej działalności i umożliwiają im realizację tych potrzeb na własną rękę (ten nurt nazywamy roboczo działaniami “od dołu”). Oba podejścia do roli domu kultury nie stanowią odrębnych nurtów. Wręcz przeciwnie – przenikają siebie nawzajem i wspierają. Tak działającą instytucję nazwaliśmy roboczo Społecznym Domem Kultury.
Nowe podejście do relacji między instytucją kultury a mieszkańcami i mieszkankami nie bierze się znikąd. Jej podstawą są wartości, którymi kierują się osoby pracujące w domach kultury. Otwartość, zaufanie, inkluzywność, transparentność, empatia, szacunek, różnorodność – to tylko niektóre wartości, które stoją za ideą Społecznego Domu Kultury.
Wolskie Centrum Kultury od 5 lat intensywnie rozwija w swojej działalności narzędzia wspierania oddolnych inicjatyw i wsłuchiwania się w potrzeby społeczności lokalnej. Dlatego w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej temu fenomenowi. Na bazie naszych doświadczeń przygotowaliśmy zarys modelu funkcjonowania Społecznego Domu Kultury. Naszą propozycję traktujemy jako punkt wyjścia do dyskusji z szeroko rozumianym środowiskiem działającym w obszarze kultury – pracownikami i pracowniczkami instytucji kultury, przedstawicielami i przedstawicielkami organizacji pozarządowych, urzędnikami i urzędniczkami zajmującymi się kulturą, animatorami i animatorkami, w końcu mieszkańcami i mieszkankami. Wspólnie z nimi chcemy zdiagnozować zmiany, które zachodzą w działalności domów kultury w całej Polsce i opisać nową jakość, która naszym zdaniem właśnie się tworzy. Zależy nam też na wypracowaniu nowych narzędzi partycypacji, które w jeszcze większym stopniu włączą społeczność lokalną w działalność instytucji kultury. Efektem naszej pracy będzie narzędziownik Społecznego Domu Kultury – dokładny opis konkretnych działań/projektów, które instytucje mogą wprowadzać u siebie, jeśli chcą zacieśnić współpracę ze społecznością lokalną i wspierać oddolne inicjatywy mieszkańców i mieszkanek.
Konsultacje wstępnego modelu Społecznego Domu Kultury zrealizowane podczas NieKongresu Kultury w Gdańsku
15 czerwca 2023
Od początku 2023 roku – wspólnie ze Stowarzyszeniem Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL i Stowarzyszeniem BORIS – pracowaliśmy nad stworzeniem wstępnego modelu Społecznego Domu Kultury. Bazowaliśmy głównie na doświadczeniach Wolskiego Centrum Kultury i zaprzyjaźnionych instytucji kultury, których działalność cenimy. Nasza robocza wersja miała być punktem wyjścia do dyskusji ze środowiskiem osób działających w kulturze – ze szczególnym uwzględnieniem pracowników i pracowniczek domów kultury. Od początku zakładaliśmy, że model Społecznego Domu Kultury będzie powstawał partycypacyjnie, tak żeby uwzględnić w nim perspektywę instytucji różniących się od siebie wielkością, specyfiką prowadzonej działalności czy środowiskiem, w którym pracuje.
Pierwszą okazją do włączenia szerszej grupy ekspertów i ekspertek w pracę nad modelem Społecznego Domu Kultury był NieKongres Kultury w Gdańsku, który odbył się w dniach 14-16 czerwca 2023. Przy wsparciu organizatorów przeprowadziliśmy rozbudowane konsultacje wśród uczestników i uczestniczek tego wydarzenia. W Hali Plenum Stoczni Gdańskiej – gdzie odbywał się NieKongres – zaaranżowaliśmy stanowisko badawcze. Punktem wyjścia do rozmów były plansze prezentujące dwie „nogi” Społecznego Domu Kultury – działania „od dołu” i działania „od góry” – oraz przykłady konkretnych projektów wpisujących się w powyższe nurty, które realizowaliśmy w Wolskim Centrum Kultury (znajdziecie je na naszej stronie). Zespół badaczek przybliżał uczestnikom konsultacji wstępne założenia naszego modelu i zbierał do nich uwagi czy propozycje zmian. Osoby biorące udział w NieKongresie mogły też podzielić się przykładami swoich działań, które wpisują się w założenia Społecznego Domu Kultury.
W konsultacjach wzięło udział ok. 60 osób. W tym gronie byli zarówno przedstawiciele instytucji, które prowadzą działania w duchu Społecznego Domu Kultury jak i osoby, które chcą pójść w kierunku wspierania oddolnych inicjatyw mieszkańców i szerszego wsłuchiwania się w ich potrzeby. Nasza inicjatywa spotkała się z dużą przychylnością uczestniczek i uczestników NieKongresu. Zebraliśmy sporo inspiracji, które pozwoliły nam rozwinąć model. W dyskusjach pojawiały się też wyzwania, przed którymi może stanąć każda instytucja, która zacznie wdrażać ideę Społecznego Domu Kultury – niechęć władz samorządowych (aktywni mieszkańcy jako konkurencja dla lokalnych polityków), ryzyko zatracenia kulturotwórczej funkcji (dominacja działań sąsiedzko-integracyjnych) czy brak infrastruktury do poszerzania funkcjonowania o działania „od dołu”. Konsultacje pomogły nam uwzględnić perspektywę różnorodnych domów kultury w naszym modelu i włączyć do dalszej pracy nad nim kolejnych ekspertów i ekspertki.
Seminarium „Społeczny Dom Kultury – jak za pomocą podejścia Agile rozwijać lokalne instytucje kultury”
17 października 2023
Konsultacje przeprowadzone podczas NieKongresu Kultury w Gdańsku utwierdziły nas w przekonaniu, że temat szerokiego włączania potrzeb i perspektywy mieszkańców w działalność domu kultury jest ważny dla animatorów i animatorek kultury. Wspólnie z Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL postanowiliśmy pójść za ciosem. 17 października zorganizowaliśmy w naszej siedzibie na Obozowej 85 Seminarium „Społeczny Dom Kultury – jak za pomocą podejścia Agile rozwijać lokalne instytucje kultury”. W wydarzeniu wzięło udział ponad pięćdziesięcioro pracowników i pracowniczek instytucji kultury z całej Polski. Seminarium było poprzedzone wizytą studyjną w placówkach Wolskiego Centrum Kultury, podczas której opowiadaliśmy uczestnikom o wypracowanych przez nas narzędziach wspierania oddolnych inicjatyw mieszkańców i sposobach wsłuchiwania się w ich potrzeby.
Na początku seminarium odbył się panel dyskusyjny. Michał Mioduszewski (Wolskie Centrum Kultury), Wojtek Matejko (Kulturalne Centrum Samopomocy, Otwarty Jazdów) i Natalia Nowacka (Centrum Kultury w Niepołomnicach) dzielili się swoim doświadczeniem wdrażania nowych forma działania w domach kultury. Okazało się, że odświeżanie modelu funkcjonowania instytucji nie jest łatwym procesem. Każdy nowy obszar działania może rodzić problemy na różnych poziomach – organizacyjnym, prawnym, komunikacyjnym. Przy wdrażaniu zmian trzeba być wytrwałym i wierzyć w kierunek, który się obrało. Dyskusję moderował Piotr Knaś z Małopolskiego Instytutu Kultury. W kolejnej części wydarzenia uczestnicy i uczestniczki mogli zapoznać się z głównymi założeniami Społecznego Domu Kultury. Przedstawił je Bohdan Skrzypczak (Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL) i Krzysztof Mikołajewski (Wolskie Centrum Kultury).
Druga część seminarium miała charakter warsztatowy. Uczestnicy zostali podzieleni na 6 grup. Każdej z nich została przypisana jedna z 6 wartości, które przyświecają idei Społecznego Domu Kultury – różnorodność, kreatywność, współtworzenie, inkluzywność, partycypacja oraz wrażliwość na kulturę. Grupy miały za zadanie zebrać ciekawe przykłady działań domów kultury, podczas których dana wartość jest realizowana. Głównym efektem naszej pracy warsztatowej było poszerzenie rozumienia czym Społeczny Dom Kultury jest w praktyce.
Podczas seminarium zawiązała się Grupa Robocza „Społeczny Dom Kultury”, która planuje dalej pracować nad opisem modelu działania i promować go w całej Polsce. W skład grupy wchodzą:
Chcesz włączyć się w budowanie modelu Społecznego Domu Kultury? Napisz do nas na adres: a.kadenaci@wck-wola.pl
Projekt realizuje:
